Köketei Efsanesi: Hakas Mitolojisinde Sirius’un Doğuşu
Sayan-Altay’daki Türk-Moğol halkları arasında Köketei, ruhu günümüzde gece gökyüzünde Sirius (Köketei Çıltıs) yıldızı olarak parlayan efsanevi bir kahramandır.
Köketei’nin Yükselişi ve Huba-Hus’un Doğuşu
Hakas mitine göre “Köketei“, Yenisey Nehri Vadisi’nde öksüz büyüdü. Bir bahar günü Oglahlı dağlarında, bir turnanın (at) çığlık atarak dağın zirvesine doğru fırladığını, sonra korkuyla geri uçtuğunu gördü. Merakla yanan Köketei, Sulu-haya Kayası’na tırmandı ve orada turnanın yuvasını buldu. Yuvanın içinde, bir köpek yavrusunun iniltisi gelen bir yumurta vardı. Bu, turnanın ilk kez yumurtladığı yumurtaydı. Hakas inançlarına göre, ilk kez yumurtlayan turnanın yumurtasından Huba-Hus adında kanatlı bir köpek doğar. Turnalar, Huba-Hus’un doğmasına izin vermemek için ilk yumurtalarını kırar ve yerlerdi. Köketei, turna yumurtasını koltuğunun altında ısıttı ve içinden siyah kulaklı beyaz bir köpek yavrusu çıktı, adını Huba-Hus koydu. Huba-Hus yetişkin bir köpek olduğunda, hiçbir hayvan ondan saklanamaz, hiçbir kuş ondan kaçamazdı. Eski öksüz Köketei, arkadaşı kanatlı köpek Huba-Hus ile iyi bir hayat sürdü. Şöhreti tüm topraklara yayıldı.
Huba-Hus’un Satılması ve Kahramanın Pişmanlığı
Bir gün Moğol hanı, Köketei’yi ziyaret ederek Huba-Hus’u satın almak istedi. Moğol hanının oğlu ağır hasta olmuştu ve onu iyileştirmek için çiğ aslan kalbine (arsılan) ihtiyaç vardı. Güneyin kızıl kumlu çölünde yaşayan güçlü aslan, yenilmez bir hayvan olarak kabul edilirdi. Sadece Huba-Hus onunla başa çıkabilirdi. Bol bir ziyafetten sonra sarhoş olan Köketei, görevini unutarak sadık köpeğini devasa bir servet karşılığında sattı. Moğol hanı kanatlı köpeği yanına aldı. Moğolistan’da Huba-Hus aslanı yakalamayı başardı ve çiğ kalbiyle hanın oğlunu besleyip iyileştirdiler. Huba-Hus’un kaçmaması için Moğol hanının sarayında zincire vurdular.
Huba-Hus’un Dönüşü ve Sonsuz Kovalamaca
Bir gece Huba-Hus zinciri kırdı ve anavatanına doğru koştu. Yolda, Yukarı Yenisey vadisinde, kahramanca hayvanlarla karşılaştı – üç maral (iki maral yavrusu olan bir dişi maral). Huba-Hus güçlerini denemek istedi ve onları kovalamaya başladı. Köketei rüyasında Huba-Hus’unu gördü; üç yıl sonra anavatanına dönmüş ve üç maralı kovalamaktaydı. Anında uyandı, atına atladı ve onlara doğru dört nala koştu.
Yenisey Nehri vadisinde, Hoshar Dağı yakınlarında, Köketei çılgınca koşan hayvanlara yetişti. Daha sonra aşağıya doğru Yenisey Nehri boyunca Tipsei, Turan, Oglahlı dağlarından Kara ve Beyaz İyus nehirlerinin birleşim yerine kadar koştular. Hareket ettikleri yol boyunca, tüm dikkat çekici dağlar ve nehirler Köketei tarafından adlandırıldı. Koşan hayvanlar Orğılıg-İnek (Yavru Marallı) bataklığına ulaşıp Titliğ-köl (Karaçam Gölü) ile hizalandığında, bitkin düşen üç maral gölün ruh-sahibine kendilerini kurtarması için yalvardılar. Ruh-sahibi, marallara acıyan genç bir bakireydi ve Huba-Hus’u suyun altına çekti. Köketei öfkeyle alçak marallara ve Titliğ-köl Gölü’nün ruh-sahibine lanetler yağdırdı. Onun lanetiyle üç maral, Orğılıg-İnek bataklığının ortasında donmuş üç taş bloğa (Orğı tigei) dönüştü, ruhları göğe yükseldi ve Orion’un üç yıldızı (Üs Muygah) oldu.
Yüce yaratıcılar Köketei’ye öfkelendi ve onu cezalandırmaya karar verdiler. Titliğ-köl Gölü’nün dibindeki Huba-Hus’un ruhunu, Orion’un üç yıldızının altındaki bir takımyıldız (Köketei adayları) olarak gökyüzüne aldılar. Köketei ise atıyla birlikte taşa dönüştü ve ruhu gökyüzüne yükselerek parlak Sirius yıldızı (Köketei çıltıs) oldu. Gökyüzünde, yeryüzünde başlayan şiddetli kovalamaca devam ediyor. At üzerinde ve Huba-Hus köpeğiyle Köketei, üç maralı sonsuza dek kovalamaktadır. Sadece dünyanın son gününde gök kubbeden inecek. “Kıyamet” haberini Huba-Hus verecek, onun havlaması Titliğ-köl Gölü’nün dibinden tüm Yenisey Nehri vadisine yayılacak.
Kaynak: Butanaev V. Ya., Butanaeva I. I. Hakas tarihi folkloru. Abakan. 2001. Türkçe çeviri ve anlamlandırması Uluyer.com sitesi tarafından gerçekleştirilmiştir.
