Hakasya Geleneksel Çocuk Oyunları

Geleneksel oyunlar, her milletin kültürünü ve yaşam tarzını yansıtan eşsiz hazinelerdir. Sibirya’nın kalbinde yer alan Hakas halkı da tarihi boyunca kendi özgün ulusal kültürünü, özellikle de çocuk oyunlarını, spor müsabakalarını ve eğlencelerini geliştirmiştir. Bu oyunlar, sadece birer eğlence aracı olmakla kalmayıp, çocukların sosyal becerilerini geliştirmesine ve yetişkin yaşamının kurallarını öğrenmesine yardımcı olan önemli birer sosyalleşme ve kültürel aktarım biçimi olmuştur. Hakas çocuklarının hayatı, binlerce yıllık Kırgız Devleti döneminden miras kalan ulusal gelenek ve göreneklerin derin etkisi altında şekillenmiştir.

Hakas Çocuk Oyunlarının Derin Kökenleri ve Kültürel Bağlantıları

Hakas çocuk oyunlarının çoğu, bölgedeki yerel inançlar ve dini ritüellerle yakından ilişkilidir. Oyunlar sırasında kullanılan “çu-urana,” “ap,” “huray” gibi antik büyülü sözler, bu derin bağlantının en belirgin göstergelerindendir. Özellikle koyun aşık kemikleriyle (“hazıh”) ve inek topuk kemikleriyle (“saha”) oynanan oyunlar, hayvancılık kültüründeki bereket büyüsüyle doğrudan ilişkilendirilerek büyük popülerlik kazanmıştır. Birçok halk eğlencesinin adında bile Hakasların hayvancılıkla iç içe yaşam tarzı net bir şekilde görülür.

Bu oyunlar, sadece Hakaslara özgü değildir. Orta Asya ve Güney Sibirya’daki diğer Türk-Moğol halklarının kültürel unsurlarıyla ortak köklere sahiptirler. Etnografik çalışmalar, Hakaslar ile Tanrı Dağları Kırgızları arasındaki ortak tarihi bağları özellikle vurgular. “Hodır İnek,” “Oranmay,” “Pala Tuzah,” “Han Plazah” gibi oyunlar, Kırgız eğlenceleriyle şaşırtıcı paralellikler gösterir. Muhtemelen bu oyunlar, Kırgız Kağanlığı döneminde ortaya çıkmış ve Yenisey’den Tanrı Dağları’na göç eden bazı topluluklar tarafından taşınmıştır.

Öne Çıkan Hakas Çocuk Oyunları: Geleneksel Mirasın İncelikleri

İşte Hakas kültüründe öne çıkan ve günümüzde bile yaşatılmaya çalışılan bazı geleneksel çocuk oyunları şu şekilde listelenmiştir:

“Hozan Azah” (Tavşan Ayağı): Gücün ve Çevikliğin Dansı

Bu güç oyunu, adeta bir çingenelerin güreşini anımsatır. İki genç, halının üzerine sırtüstü, başları zıt yönlere bakacak şekilde uzanır. Dizlerinden bükülmüş sağ bacaklarını birbirine kenetlerler. Verilen komutla birlikte, yarışmacılar bacaklarıyla birbirlerini çekmeye başlarlar. Yerinden kımıldayan veya yuvarlanan oyuncu oyunu kaybeder. Bu oyun, gençlerin fiziksel gücünü ve denge yeteneğini geliştirir.

“Hozan Orıgı” (Tavşan Patikası): Strateji ve Hızın Birleşimi

Bu popüler oyun, özellikle Hakas çoban çocukları arasında yaygınlaşmıştır. Oyun için yere veya kışın kara 10 metre çapında büyük bir daire veya kare çizilir. Bu şekil, ortasından iki çizgiyle kesişir. Çizgilerin daire (veya kare) ile kesiştiği noktalarda tavşan yuvaları bulunur. Dairenin (veya karenin) ortasında, iç çizgilerin kesişim noktasında ise kurt yuvası yer alır.

Kurt, bir sopa yardımıyla oyuncular arasında belirlenir: Sopa sırayla yumrukla kavranır ve son yumruğu atan kişi kurt olur. Tavşanlar, tek ayak üzerinde (“toyrañnap”) hem daire etrafında hem de iç çizgiler boyunca zıplarlar. Kurt ise sadece kendi yolunda, yani iç çizgilerin kesişim noktalarında koşar. Yönlendirici “bir, iki, üç!” dediği anda oyun başlar. Kurallara göre, kurt boşta kalan bir tavşan yuvasını kapmalıdır. Tavşanlar oyun sırasında yuvadan yuvaya koşarak yer değiştirirler. Bir tavşan yuvaya ulaştığında, kurt ona dokunma hakkına sahip değildir. Ancak kurt tavşanın boş yuvasını ilk kaparsa kazanır ve kaybeden tavşan kurt olur. Bu oyun, stratejik düşünme, hız ve çeviklik becerilerini geliştirir.

“Hodır İnek” (Uyuz İnek): Ortak Akıl ve Koordinasyon

Çulım Nehri Vadisi’nde “kök inek” (kır inek), Abakan Nehri Vadisi’nde ise “hoor torbah” (açık renk buzağı) olarak bilinen bu oyun, Rus oyuncağı “kazan” ve Kırgız “uyçu” (çoban) veya “kök buka” (kır boğa) ile büyük benzerlikler gösterir. Oyuna genellikle 5-6 erkek çocuğu katılır. Yere 5-6 metre çapında bir daire çizilir ve ortasına inek için yuvarlak bir ahır (“haza”) kazılır. Oyun, inek yününden yapılan bir topla (“togım”) oynanır. Her oyuncunun elinde yaklaşık bir metre uzunluğunda bir sopa (“tayak”) bulunur. Daire çizgisi üzerinde, her oyuncu eşit aralıklarla kendi yuvasını (“in”) kazar.

Çobanın (“süriğçi”) kim olacağı, her oyuncunun sopayı ayağının ucuna koyup uzağa fırlatmasıyla belirlenir; en yakına fırlatan çoban olur. Çobanın kendi yuvası yoktur. Çobanın görevi, “uyuz ineği” (topu) ahıra sokmaktır. Diğer oyuncular topu sopalarla savuşturur ve topun dairenin merkezine girmesini engeller. Çoban “uyuz ineği” ahıra sokarsa, sıradaki oyuncu çoban olur. Ayrıca, tüm oyuncuların kendi yuvalarını korumaları ve çobanın dikkatsiz bir oyuncunun boş yuvasına aniden sopasını sokmasına izin vermemeleri gerekir. Bu nedenle, topu savuşturduktan sonra sopayı kendi yuvanızda tutmanız önemlidir; yuvanızı ayaklarınızla korumak yasaktır. Çoban, sopayı başkasının yuvasına sokmayı başarırsa, yuvanın sahibi çoban olur ve oyun devam eder. Bu oyun, takım çalışması, refleksler ve alan savunması becerilerini geliştirir.

Geleneksel Oyunlar Neden Önemli?

Hakas çocuk oyunları, sadece eğlence değil, aynı zamanda kültürel kimliğin korunması ve gelecek nesillere aktarılması için de hayati bir rol oynamaktadır. Bu oyunlar, çocukların fiziksel ve zihinsel gelişimine katkıda bulunurken, aynı zamanda toplumsal değerleri, iş birliğini ve rekabet ruhunu da öğretir. Günümüzün dijitalleşen dünyasında, geleneksel oyunların önemini hatırlamak ve onları yaşatmak, kültürel zenginliğimizin devamlılığı için büyük önem taşımaktadır.

Kaynak: https://nbdrx.ru/pdf/staty/ax0000062.pdf (SSCB Bilimler Akademisi, N.N. Miklukho-Maklay Etnografya Enstitüsü ve Buryat Bilim Merkezi’nin 1990 yılında düzenlediği “Sibirya ve Komşu Toprakların Halklarının Geleneksel Dünya Görüşü ve Kültürü” başlıklı bilimsel-pratik konferansın bildiri ve tebliğ materyalleri.) – Uluyer.com Türkçe çevirisi ve anlamlandırılması tarafımızdan yapılmıştır. İzinsiz kullanılması yasaktır.