Hakasça ve Türkçe Arasındaki Bağlantılar

Dil, bir toplumun tarihini, kültürünü ve kimliğini taşıyan en önemli hazinedir. Sibirya’nın kalbinde yer alan Hakasların dili, Anadolu coğrafyasındaki biz Türkler için adeta bir zaman kapsülü görevi görüyor. İlk bakışta uzak gibi görünse de, Hakasça ve Türkçe arasında, yüzyıllar öncesine dayanan derin ve şaşırtıcı benzerlikler bulunuyor. Peki, bu benzerlikler neler ve bize Türk dillerinin ortak geçmişi hakkında ne gibi ipuçları veriyor?

Kelime Köklerinden Ses Uyumlarına: Ortak Mirasın İzleri

Hakasça ile Türkçe arasındaki benzerlikler sadece birkaç kelimeyle sınırlı değil; dilbilimsel yapının derinliklerine iniyor. Özellikle fiil kökleri ve temel kelimelerde gözlemlenen ses uyumları, iki dilin aynı kökten beslendiğini net bir şekilde ortaya koyuyor. Örneğin, Türkçedeki ‘gelmek’, ‘almak’, ‘koymak’ gibi fiillerin Hakasçadaki karşılıkları, ses değişimi kurallarına uygun bir paralellik sergiliyor.

En çarpıcı benzerliklerden biri, bazı kelimelerin orta ve son seslerinde Hakasçada görülen ‘z’ sesidir. Eski Türkçede ‘d’, modern Türk dillerinde ise genellikle ‘y’ olarak karşımıza çıkan bu ses, Hakasçada ‘z’ olarak korunmuştur. Bu durum, Hakasçanın Türk dil ailesi içindeki “z” grubu dillerden biri olduğunu ve tarihsel olarak daha arkaik ses özelliklerini barındırdığını gösterir.

Örnek 1: Kelime Ortasındaki ‘z’ Sesinin Yansımaları

Örnek 2: Kelime Sonundaki ‘z’ Sesinin Varlığı

Kelime Başı Sesleri ve “N” Sonantının Sırrı

Türk dillerinde kelime başında “y” ile başlayan birçok kelimenin Hakasçada “n” ile başlaması da dikkat çekici bir benzerliktir. Bu özellik, Hakasçayı diğer bazı Türk dillerinden ayırırken, Fuyu Kırgızcası ile olan yakınlığını da pekiştirir. Dilbilimcilere göre, bu “n” sonantı, Yenisey Kırgızcasından miras kalan ve Hakasçanın köklü geçmişini aydınlatan önemli bir işarettir.

Örnek 3: Kelime Başındaki ‘N’ Sesinin Varlığı

Sayılarda Ortak Bir Metatez: “Yirmi”nin İzinde

Sayılar da bu dilsel akrabalığın güçlü bir kanıtıdır. Özellikle “yirmi” sayısı, Hakasçada ve Fuyu Kırgızcasında “çıbirği” şeklinde telaffuz edilirken, diğer Türk dillerinde farklılaşır. Seslerin yer değiştirmesi anlamına gelen metatez adı verilen bu fonetik olay, Hakasça ile Fuyu Kırgızcasını ayıran ve Orta Yenisey bölgesindeki dillerin ortak bir tarihi dönüşümden geçtiğini gösteren güçlü bir kanıttır.

Örnek 4: Sayıların Metatezi

Dilsel Bağlar: Ortak Bir Geçmişin Aynası

Hakasça ve Türkçe arasındaki bu tür dilsel paralellikler, sadece kelime benzerliklerinden ibaret değildir. Onlar, ortak bir kültürel mirasın, ataların binlerce yıl süren etkileşimlerinin ve Türk dil ailesinin ne kadar geniş ve birbirine bağlı olduğunun canlı birer kanıtıdır. Yazılı kaynakların yetersiz olduğu dönemlerde bile, diller kendi içlerinde tarihin ve kültürel alışverişlerin izlerini taşır. Hakasça, bu anlamda, bize Türk dillerinin ve halklarının kadim tarihine ışık tutan önemli bir köprü görevi görüyor.

Kaynaklar:

• Бутанаев В.Я., Худяков Ю.С. История енисейских кыргызов. – Абакан, 2000. – С. 176.
• Бутанаев В.Я., Худяков Ю.С. Ук. соч. – С. 179.
• G.Salk, M.Turdi. The «fu-yu girgis» according to present-day situation and legendary past. – P.SS.
• Ижицкий (подполковник). Мэргзньское фудутунство. – Хабаровск, 1902. – С. 108.
• Ni Zhen-hua, Guy Imart. Fu-yu girgis: a tentatative description of the easternmost Turkic Language. – Bloomington, Indiana, 1987. – P.3.
• Скобелев С.Г., Чжан ТаЙсян, Шомаев А.А. Роды фуюйских кыргызов // Россия и Хакасия: 290 лет совместного развития. – Абакан, 1998. – С. 77.
• Тенишев Э. Древне кыргызский язык. – Бишкек, 1997. – С. 4.
• Ni Zhen-hua, Guy Imart. Ук. соч. – С. 41-61.; Бутанаев В.Я. Актуальные проблемы этногенеза и этнической истории тюрков Саяно-Алтая // Актуальные проблемы истории Саяно-Алтая и сопредельных территорий. – Абакан, 2002. – С.124-125.